แหล่งที่มา : กองผู้ช่วยผู้พิพากษาศาลฎีกา
ย่อสั้น
ก่อนใช้ ประมวลกฏหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ 3 การวินิจฉัยว่าสัญญาใดเป็นจำนำหรือขายฝากนั้น ให้ดูกิริยาที่คู่สัญญาประพฤติกันมาว่าเป็นจำนำหรือขายฝาก แม้สัญญาจะมีข้อความเป็นอย่างอื่นก็ต้องถือตามกิริยาที่ประพฤติต่อกัน
มารดาจำเลยจำนำนาพิพาทไว้กับปู่ของโจทก์ อีก 2 ปีต่อมามารดาจำเลยได้มอบนาพิพาทนั้นให้ปู่ของโจทก์ทำต่างดอกเบี้ย กิริยาที่มารดาจำเลยกับปู่ของโจทก์ประพฤติต่อกันนี้จึงเป็นกิริยาการขายฝาก เมื่อมารดาจำเลยมิได้ไถ่คืนภายใน 10 ปีที่พิพาทจึงหลุดเป็นของปู่ของโจทก์ (ฎีกาที่ 22/117, ที่ 25/123, ที่ 467/2457,ที่ 81/2469, ที่ 790/2469 และที่ 1044/2492)
ย่อยาว
โจทก์ฟ้องว่านางจ้อยมารดาจำเลยได้จำนำนาโฉนดที่ 167 จังหวัดปราจีนบุรีไว้กับนายเก๊าปู่โจทก์ จำนำได้ 2 ปี นางจ้อยค้างดอกเบี้ยจึงมอบนาให้นายเก๊าทำต่างดอกเบี้ยและสัญญาว่าถ้าไม่ไถ่คืนภายใน 10 ปียอมยกให้เป็นของนายเก๊า ที่นาจึงตกเป็นกรรมสิทธิ์ของนายเก๊าตามกฎหมายว่าด้วยประกาศเรื่องการจำนำและขายฝากที่ดิน ร.ศ.118 และโดยทางครอบครองตาม ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ 1382 คือบิดาโจทก์และตัวโจทก์ได้ครอบครองติดต่อกันมาโดยสงบและเปิดเผยเป็นเวลาหลายสิบปีแล้ว ขอให้ศาลแสดงว่าที่ดินพิพาทเป็นของโจทก์โดยปลอดการจำนำ ห้ามจำเลยเกี่ยวข้อง ฯลฯ
จำเลยรับว่านางจ้อยได้ทำสัญญาจำนำและมอบนาให้นายเก๊าทำต่างดอกเบี้ย แต่โจทก์ไม่เคยครอบครอง นางจ้อยไม่เคยตกลงกับนายเก๊าว่าถ้าไม่ไถ่ถอนการจำนำภายใน 10 ปีจะยกกรรมสิทธิ์ที่นาให้นายเก๊าขอให้ยกฟ้อง
ศาลชั้นต้นพิพากษาว่าที่พิพาทเป็นของโจทก์โดยปลอดการจำนำห้ามจำเลยเกี่ยวข้อง ฯลฯ และศาลอุทธรณ์พิพากษายืน
จำเลยฎีกา
ศาลฎีกาเห็นว่าสัญญาจำนำที่พิพาทรายนี้ได้กระทำกันก่อนประกาศใช้บังคับ ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ 3 จึงต้องบังคับตามกฎหมายที่ใช้อยู่ในขณะนั้น กล่าวคือต้องบังคับตาม พระราชบัญญัติการขายฝากและจำนำที่ดิน ร.ศ. 115 และประกาศเรื่องจำนำและขายฝากที่ดิน ร.ศ. 118
ก่อนใช้ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ 3 นั้น การวินิจฉัยว่าสัญญาใดเป็นจำนำ สัญญาใดเป็นเรื่องขายฝากนั้น ศาลฎีกาได้พิพากษาเป็นบรรทัดฐานไว้หลายเรื่องว่า ให้ดูกิริยาที่คู่สัญญาประพฤติกันมาว่าเป็นจำนำหรือขายฝาก แม้สัญญาจะมีข้อความเป็นอย่างอื่นก็ต้องถือตามกิริยาที่ประพฤติต่อกัน ฎีกาที่ 22/117, ที่ 25/123, ที่ 467/2457, ที่ 81/2469, ที่ 790/2469 และที่ 1044/2492
คดีนี้เป็นอันรับในข้อเท็จจริงว่านางจ้อยได้มอบนาที่จำนำให้นายเก๊าทำต่างดอกเบี้ยหลังจากทำสัญญาจำนำแล้ว 2 ปี กิริยาที่นางจ้อยและนายเก๊าประพฤติต่อกันนี้จึงเป็นกิริยาการขายฝาก เมื่อนางจ้อยมิได้ไถ่คืนภายใน 10 ปี ที่พิพาทจึงหลุดเป็นของนายเก๊าตั้งแต่ก่อนใช้ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ 3 พิพากษายืน
