แหล่งที่มา : กองผู้ช่วยผู้พิพากษาศาลฎีกา
ย่อสั้น
ตามธรรมดาบุคคลที่จะ อ้างอาศัยมาตรา 237 แห่งประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ จะต้องเป็นเจ้าหนี้ของผู้กระทำนิติกรรมการโอนทรัพย์สินเท่านั้น ส่วนการที่พระราชบัญญัติล้มละลาย พ.ศ. 2483 มาตรา 113 บัญญัติให้เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ทำคำร้องขอต่อศาลในกรณีเช่นนี้ได้ ก็เป็นเรื่องที่กฎหมายล้มละลายให้อำนาจแก่เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ในอันที่จะกระทำการแทนเจ้าหนี้ได้เป็นกรณีพิเศษ โดยทำเป็นคำร้องขอต่อศาลในคดีล้มละลายไม่ต้องไปฟ้องเป็นคดีขึ้นมาใหม่เท่านั้น ฉะนั้นอายุความที่จะใช้นับก็ย่อมจะต้องถือเอาอายุความของเจ้าหนี้ผู้ที่เกี่ยวข้องในขณะที่อาจจะบังคับตามสิทธิเรียกร้องของเจ้าหนี้นั้นจริง ๆ เป็นเกณฑ์พิจารณา จะถือเอาวันที่เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ได้รู้ถึงต้นเหตุอันเป็นมูลให้เพิกถอนเป็นหลักนับวันเริ่มต้นอายุความไม่ได้ เพราะมิฉะนั้นจะกลายเป็นการขยายอายุความออกไปโดยไม่มีกฎหมายบัญญัติไว้
เจ้าหนี้มีสิทธิขอให้ศาลเพิกถอนนิติกรรมใด ๆ อันลูกหนี้ได้กระทำลงไปทั้ง ๆ ที่รู้อยู่ว่าจะเป็นทางให้เจ้าหนี้เสียเปรียบ จะต้องเป็นผู้ที่เป็นเจ้าหนี้อยู่แล้วในขณะที่ลูกหนี้ได้กระทำนิติกรรมดังกล่าวแล้ว เจ้าหนี้รายหลัง ๆ หามีสิทธิเช่นนั้นไม่
เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ผู้ซึ่งอ้างอาศัยอำนาจตามพระราชบัญญัติล้มละลาย พ.ศ. 2483 มาตรา 113 นี้ ย่อมจะต้องมีหน้าที่นำสืบให้ได้ความว่ามีการฉ้อฉลกัน เพราะไม่มีข้อยกเว้นเกี่ยวกับหน้าที่นำสืบที่เป็นคุณแก่เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ได้บัญญัติไว้ในมาตรา 113 แห่งพระราชบัญญัติล้มละลาย พ.ศ. 2483
เจ้าหนี้ของลูกหนี้ผู้ล้มละลายได้รู้ถึงการโอนหุ้นพิพาทนี้ดังนั้นเมื่อลูกหนี้ถูกฟ้องให้ล้มละลายจนกระทั่งศาลมีคำสั่งพิทักษ์ทรัพย์เด็ดขาด เจ้าหนี้ก็น่าจะรู้ได้แล้วว่าการโอนหุ้นที่ลูกหนี้ได้กระทำลงไปนั้น เป็นทางให้เจ้าหนี้เสียเปรียบ แต่เจ้าหนี้ก็หาได้ใช้สิทธิร้องขอให้ศาลเพิกถอนการโอนหุ้นดังกล่าวไม่ เมื่อนับจากวันที่ลูกหนี้ถูกศาลมีคำสั่งพิทักษ์ทรัพย์เด็ดขาดถึงวันที่เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ยื่นคำร้องขอต่อศาลก็เป็นเวลาเกินกว่าหนึ่งปีแล้ว คดีจึงขาดอายุความตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 240
ย่อยาว
คดีนี้เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ของนายบุญจิตต์ ผู้ล้มละลายได้ยื่นคำร้องว่า ศาลชั้นต้นได้มีคำสั่งพิทักษ์ทรัพย์นายบุญจิตต์ พงษ์เภตรารัตน์ลูกหนี้ (จำเลย) เด็ดขาด เมื่อวันที่ ๑๘ ตุลาคม ๒๕๑๔ และต่อมาได้พิพากษาให้ล้มละลายเมื่อวันที่ ๒๐ มีนาคม ๒๕๑๕ และเจ้าหนี้ผู้เป็นโจทก์ได้ร้องขอให้เจ้าพนักงานพิทักษ์ทำการสอบสวนและเพิกถอนการโอนระหว่างนายบุญจิตต์ลูกหนี้ผู้ล้มละลายกับนายไสว พงษ์เภตรารัตน์และนายสว่าง พงษ์เภตรารัตน์ โดยอ้างว่าเมื่อวันที่ ๑๐ ธันวาคม ๒๕๐๙ ลูกหนี้ผู้ล้มละลายได้โอนหุ้นในบริษัทสยามไม้อัด (ศรีบุญจิตต์) จำกัด ซึ่งชำระค่าหุ้นเต็มแล้ว ให้แก่บุตรชาย ๒ คน คือนายไสว ๑,๐๐๐ หุ้นมูลค่า ๑,๐๐๐,๐๐๐ บาท และให้นายสว่าง ๒๐๘ หุ้น มูลค่า ๒๐๘,๐๐๐ บาท โดยไม่สุจริตและไม่มีค่าตอบแทน ซึ่งลูกหนี้ผู้ล้มละลายรู้อยู่ว่าจะเป็นทางให้เจ้าหนี้อื่นเสียเปรียบ โดยลูกหนี้มีหนี้สินอยู่ก่อนการโอนหุ้น ๖ ราย คือเป็นหนี้นางเพี้ยน เมฆะ ประมาณ ๒๐๐,๐๐๐ บาท นางบำรุง อันไชยะประมาณ ๔๐๐,๐๐๐ บาท นายเทียน อังสนันท์ ประมาณ ๘๐๐,๐๐๐ บาท นางนิตยา หุ่นอารักษ์ ประมาณ ๖๒๔,๐๐๐ บาท นางสาวทองคำ มณีพูล ๒๕๐,๐๐๐ บาท และเป็นหนี้ตามคำพิพากษาของธนาคารกรุงศรีอยุธยา จำกัด ๔๗๐,๑๑๙ บาท ๘๘ สตางค์ รวมเป็นหนี้ทั้งสิ้นก่อนการโฮนหุ้นเป็นจำนวน ๓,๑๔๔,๑๑๙ บาท ๘๘ สตางค์ การโอนหุ้นดังกล่าวเป็นการฉ้อฉลเจ้าหนี้ ตามมาตรา ๒๓๗ แห่งประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์อาศัยอำนาจตามมาตรา ๑๑๓ แห่งพระราชบัญญัติล้มละลาย พ.ศ. ๒๔๘๓ จึงขอให้ศาลมีคำสั่งเพิกถอนการโอนหุ้นระหว่างนายบุญจิตต์ พงษ์เภตรารัตน์ลูกหนี้ผู้ล้มละลาย กับนายไสว พงษ์เภตรารัตน์ และนายสว่าง พงษ์เภตรารัตน์เสีย และขอให้บังคับให้นายไสวและนายสว่าง โอนหุ้นให้แก่เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ของลูกหนี้ผู้ล้มละลาย หากไม่ยอมโอนก็ให้ถือเอาคำสั่งศาลเป็นการแสดงเจตนาแทน
นายไสว พงษ์เภตรารัตน์ และนายสว่าง พงษ์เภตรารัตน์ยื่นคำคัดค้านว่า หุ้นที่รับโอนมาเป็นหุ้นที่มารดาผู้ร้องออกทุนให้ลูกหนี้ผู้ล้มละลายชื่อไว้เพื่อให้แก่ผู้คัดค้านทั้งสอง การที่มารดาผู้คัดค้านให้ลูกหนี้ผู้ล้มละลายโอนแก้ชื่อมาเป็นของผู้คัดค้านจึงไม่ใช่เป็นการโอนหุ้น แต่หากเป็นการโอนสิทธิแห่งความเป็นเจ้าของอันแท้จริงการโอนหุ้นรายนึ้ได้ทำลงโดยความรู้เห็นยินยอมของกรรมการผู้ถือหุ้นบริษัทสยามไม้อัด (ศรีบุญจิตต์) จำกัด ซึ่งมีนายเทียน อังศนันท์ นางนิตยา อุ่นรารักษ์และนางสาวทองคำ มณีพูล รวมอยู่ด้วย ผู้คัดค้านไม่ทราบว่าในขณะรับโอนหุ้นมานั้น ลูกหนี้ผู้ล้มละลายมีหนี้กับผู้หนึ่งผู้ใดอันจะทำให้ต้องเสียเปรียบ และในขณะที่โอนหุ้นกันนี้ก็ปรากฏว่าลูกหนี้ผู้ล้มละลายมีสินทรัพย์เป็นส่วนของตนอยู่เกินกว่าสี่ล้านบาท เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์อายัดหุ้นของผู้คัดค้านไว้ตั้งแต่เมื่อเริ่มพิทักษ์ทรัพย์ของลูกหนี้ผู้ล้มละลาย ได้เรียกผู้คัดค้านไปสอบสวนตั้งแต่วันที่ ๕ เมษายน ๒๕๑๕ เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์และเจ้าหนี้ทุกคนทราบต้นเหตุอันเป็นมูลให้เพิกถอนการโอนนี้นับถึงวันที่เจ้าพนักงานพิทักษ์ร้องต่อศาลเป็นเวลาเกินกว่าหนึ่งปี คดีขาดอายุความตาม มาตรา ๒๔๐ แห่งประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์แล้ว
นายบุจิตต์ พงษ์เภตรารัตน์ ลูกหนี้ผู้ล้มละลายแถลงคัดค้านโดยขอตัดฟ้อง (คำร้อง) ว่า นิติกรรมโอนหุ้นรายนี้ทำขึ้นก่อนถูกฟ้องเป็นคดีล้มละลายเกินกว่าสามปีแล้ว ประการหนึ่ง และอีกประการหนึ่งเจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ได้ทราบถึงต้นเหตุอันเป็นมูลให้เพิกถอนการโอนนี้โดยชัดแจ้ง แต่ไม่ได้ร้องขอต่อศาลเสียภายในกำหนดหนึ่งปี คดีขาดอายุความตามมาตรา ๒๔๐ แห่งประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์
ศาลชั้นต้นมีคำสั่งให้เพิกถอนการโอนหุ้นของบริษัทไม้อัด (ศรีบุญจิตต์) จำกัด ตั้งแต่หุ้นเลขที่ ๑๙๖๖ – ๒๙๖๕ ระหว่างนายบุญจิตต์ กับนายไสว จำนวน ๑,๐๐๐ หุ้น และตั้งแต่หุ้นเลขที่ ๕๓๕๖ – ๕๕๕๗ ระหว่างนายบุญจิตต์กับนายสว่างจำนวน ๒๐๘ หุ้น ให้นายไสวและนายสว่างโอนหุ้นดังกล่าวให้แก่เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ของลูกหนี้ผู้ล้มละลาย หากไม่ยอมโจทก์ให้ถือเอาคำสั่งศาลเป็นการแสดงเจตนาแทน
ผู้คัดค้านทั้งสองอุทธรณ์
ศาลอุทธรณ์ พิพากษายืน
ผู้คัดค้านทั้งสองฎีกา
ศาลฎีกาวินิจฉัยว่า ตามธรรมดาบุคคลที่จะอ้างอาศัยมาตรา ๒๓๗ นี้ได้จะต้องเป็นเจ้าหนี้ของผู้กระทำนิติกรรมการโอนทรัพย์สินเท่านั้น ส่วนการที่พระราชบัญญัติล้มละลาย พ.ศ. ๒๔๘๓ มาตรา ๑๑๓ บัญญัติให้เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ทำคำร้องขอต่อศาล ในกรณีเช่นนี้ได้ ก็เป็นเรื่องที่กฎหมายล้มละลายให้อำนาจแก่เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ในอันที่จะกระทำการแทนเจ้าหนี้ได้เป็นกรณีพิเศษ โดยทำเป็นคำร้องขอต่อศาลในคดีล้มละลายไม่ต้องไปฟ้องเป็นคดีขึ้นมาใหม่เท่านั้น ฉะนั้นอายุความที่จะใช้นับก็ย่อมจะต้องถือเอาอายุความของเจ้าหนี้ผู้ที่เกี่ยวข้องในขณะที่อาจจะบังคับตามสิทธิเรียกร้องของเจ้าหนี้นั้นจริง ๆ เป็นเกณฑ์พิจารณา จะถือเอาวันที่เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ได้รู้ถึงต้นเหตุอันเป็นมูลให้เพิกถอนเป็นหลักนับวันเริ่มต้นอายุความไม่ได้ เพราะมิฉะนั้นจะกลายเป็นการขยายอายุความออกไปโดยไม่มีกฎหมายบัญญัติไว้ และเป็นความเป็นจริงด้วย ทั้งนี้เพราะถึงแม้จะเป็นเจ้าหนี้จริงที่มีสิทธิขอให้ศาลเพิกถอนนิติกรรมใด ๆ อันลูกหนี้จะได้กระทำลงไปทั้งที่รู้อยู่ว่าจะเป็นทางให้เจ้าหนี้เสียเปรียบจะต้องเป็นผู้ที่เป็นเจ้าหนี้อยู่แล้วในขณะที่ลูกหนี้ได้กระทำนิติกรรมดังกล่าวแล้ว เจ้าหนี้รายหลัง ๆ หามีสิทธิเช่นนั้นไม่ เจ้าหนี้ในภายหลังจะถือย้อนไปว่าตนได้ถูกฉ้อฉลด้วย ตั้งแต่ทั้งที่ยังไม่ได้เป็นเจ้าหนี้นั้นย่อมเป็นสิ่งที่เป็นไปไม่ได้ อนึ่งเจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ผู้ซึ่งอ้างอาศัยอำนาจตามพระราชบัญญัติล้มละลาย พ.ศ. ๒๔๘๓ มาตรา ๑๑๓ นี้ย่อมจะต้องมีหน้าที่นำสืบให้ได้ความว่ามีการฉ้อฉลกัน เพราะไม่มีข้อยกเว้น เกี่ยวกับหน้าที่นำสืบที่เป็นคุณแก่เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ได้บัญญัติไว้ใน มาตรา ๑๑๓ แห่งพระราชบัญญัติล้มละลาย พ.ศ. ๒๔๘๓ ผิดกับในมาตราต่อไป
ส่วนข้อที่ขอให้สั่งเพิกถอนการโอนหุ้นรายพิพาทนั้น เจ้าหนี้ของลูกหนี้ผู้ล้มละลายส่วนใหญ่ได้เบิกความว่าได้รู้ถึงการโอนหุ้นรายพิพาทนี้ ดังนั้น เมื่อลูกหนี้ถูกฟ้องให้ล้มละลายจนกระทั่งศาลมีคำสั่งพิทักษ์ทรัพย์เด็ดขาด เจ้าหนี้ก็น่าจะรู้ได้แล้วว่า การโอนหุ้นที่ลูกหนี้ได้กระทำลงไปนั้น เป็นทางให้เจ้าหนี้เสียเปรียบ แต่เจ้าหนี้ก็หาได้ใช้สิทธิร้องขอให้ศาลเพิกถอนการโอนหุ้นดังกล่าวไม่ และเมื่อนับจากวันที่ลูกหนี้ถูกศาลมีคำสั่งพิทักษ์ทรัพย์เด็ดขาด คือวันที่ ๑๘ ตุลาคม ๒๕๑๔ ถึงวันที่เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ยื่นคำร้องขอต่อศาล คือวันที่ ๒๗ พฤษภาคม ๒๕๑๗ ก็เป็นเวลาเกินกว่าหนึ่งปีแล้ว อย่างไรก็ตามแม้จะฟังว่าเจ้าหนี้เพิ่งรู้ถึงมูลเหตุอันเป็นมูลให้เพิกถอนการโอนหุ้นพิพาทในวันที่เจ้าหนี้ได้แจ้งให้เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ทราบ เมื่อนับจากวันที่เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ได้เรียกลูกหนี้มาสอบคือวันที่ ๒๕ ตุลาคม ๒๕๑๕ ถึงวันที่เจ้าพนักงานพิทักษ์ยื่นคำร้องขอต่อศาลก็เป็นเวลาเกินกว่าหนึ่งปีแล้วเช่นเดียวกัน คดีจึงขาดอายุความตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา ๒๔๐ แล้ว
พิพากษากลับเป็นว่าให้ยกคำร้องของเจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์ผู้ร้องเสีย