แหล่งที่มา : เนติบัณฑิตยสภา
ย่อสั้น
ทางจำเป็นโดยไม่ต้องใช้ค่าทดแทนตาม มาตรา1350 เป็นกรณีแบ่งที่ดินทำให้ที่ดินแปลงหนึ่งไม่มีทางออกสู่ทางสาธารณะไม่ใช่ทางสาธารณะเกิดขึ้นภายหลังแบ่งแยกที่ดินแล้วค่าทดแทนตาม มาตรา1349เมื่อโจทก์ไม่ได้เสนอขอชดใช้ในคดีนี้ จำเลยชอบที่จะว่ากล่าวเป็นอีกคดีหนึ่ง
ย่อยาว
ศาลชั้นต้นและศาลอุทธรณ์พิพากษาให้จำเลยเปิดทางพิพาทกว้าง 2เมตรตลอดแนวเขตที่ดิน จำเลยฎีกา
ศาลฎีกาวินิจฉัยข้อกฎหมายว่า “ปัญหาต่อไปว่า ทางพิพาทเป็นทางจำเป็นสำหรับที่ดินของโจทก์ทั้ง 5 หรือไม่ ศาลฎีกาเห็นว่าการเรียกร้องเอาทางจำเป็นตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1350 นั้น เป็นกรณีที่การแบ่งแยกหรือแบ่งโอนที่ดินกันเป็นเหตุให้ที่ดินแปลงหนึ่งไม่มีทางออกไปสู่ทางสาธารณะ ซึ่งหมายความว่า ที่ดินแปลงเดิมก่อนแบ่งแยกมีทางออกไปสู่ทางสาธารณะ และการแบ่งแยกเป็นเหตุให้แปลงที่แบ่งแยกแปลงใดแปลงหนึ่งออกไปสู่ทางสาธารณะไม่ได้ เจ้าของที่ดินแปลงนั้นจึงจะมีสิทธิเรียกร้องเอาทางจำเป็นได้เฉพาะที่ดินแปลงที่แบ่งแยกหรือแบ่งโอนกันโดยไม่ต้องเสียค่าทดแทน แต่คดีนี้ตามทางนำสืบของโจทก์ไม่ปรากฏเลยว่า เดิมที่ดินของโจทก์จำเลยก่อนแบ่งแยกมีทางออกสู่ทางสาธารณะ หรือติดทางสาธารณะ แม้จะปรากฏว่าในปัจจุบันที่ดินจำเลยอยู่ติดถนนราษฎร์บำรุงอันเป็นทางสาธารณะก็ตาม แต่ก็อาจเป็นได้ว่าถนนราษฎร์บำรุงตัดผ่านที่ดินจำเลยภายหลังการแบ่งแยกที่ดินก็ได้ จึงไม่ใช่กรณีที่โจทก์จะเรียกร้องเอาทางจำเป็นตามมาตรา 1350 แต่อย่างไรก็ดี ปรากฏว่าที่ดินของโจทก์ทั้ง 5 ตกอยู่ในที่ล้อม แม้จะมีทางออกไปสู่ถนนราษฎร์บำรุงอีก 2 ทางก็ต้องผ่านที่ดินของนางกิมเอ็ง และที่ดินของนางเน้ย ซึ่งมีประตูและลวดหนามปิดกั้นอยู่ ไม่ปรากฏว่าโจทก์มีสิทธิใช้ทางดังกล่าวโดยชอบด้วยกฎหมาย โจทก์ทั้ง 5 ซึ่งเป็นเจ้าของที่ดินที่ถูกล้อมอยู่ จึงมีสิทธิผ่านที่ดินของจำเลยไปสู่ถนนราษฎร์บำรุงอันเป็นทางสาธารณะได้ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์มาตรา 1349 แต่การใช้สิทธิผ่านที่ดินของจำเลยนั้น ต้องเลือกให้พอควรแก่ความจำเป็น โดยคำนึงถึงที่ดินของจำเลยให้เสียหายน้อยที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้ศาลฎีกาพิเคราะห์พฤติการณ์แห่งคดีแล้ว ปรากฏว่า ทางพิพาทจำเลยปลูกโรงเรือนอยู่ เหลือทางกว้าง 90 เซนติเมตรที่มีตอต้นมะพร้าวปักกั้นไว้ จึงเห็นสมควรให้จำเลยเปิดทางพิพาทกว้าง 80 เซนติเมตร ตรงตอด้านที่ต้นมะพร้าวดังกล่าวปักอยู่ ส่วนข้อที่จำเลยฎีกาว่า โจทก์ฟ้องขอให้เปิดทางจำเป็น โจทก์จะต้องเสนอชดใช้ค่าทดแทนให้แก่จำเลยด้วยนั้น เห็นว่า เมื่อโจทก์มิได้เสนอขอชดใช้ค่าทดแทนให้แก่จำเลย จำเลยก็ชอบที่จะไปว่ากล่าวเอาแก่โจทก์เป็นอีกคดีหนึ่งต่างหาก ตามนัยคำพิพากษาฎีกาที่ 2490/2516 ระหว่าง นายสุธีกระบวนรัตน์ โจทก์ นายพิเศษ คงคาเขตต์ จำเลย
พิพากษาแก้คำพิพากษาศาลอุทธรณ์ ให้จำเลยทั้งสองเปิดทางพิพาทกว้าง 80 เซนติเมตรตลอดแนวเขตที่ดินของจำเลยทางทิศใต้ ให้รื้อถอนบรรดาสิ่งกีดขวางทั้งปวงที่จำเลยสร้างขึ้นออกไปจากทางพิพาทกว้าง 80 เซนติเมตรดังกล่าว ห้ามจำเลยปิดกั้นหรือรุกล้ำ ค่าฤชาธรรมเนียมทั้งสามศาลให้เป็นพับ”
