แหล่งที่มา : กองผู้ช่วยผู้พิพากษาศาลฎีกา
ย่อสั้น
การที่จะเป็นหนองสาธารณสมบัติของแผ่นดินหรือไม่นั้นกฎหมายไม่ได้บังคับว่าจะต้องขึ้นทะเบียนไว้ เพราะจะเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินหรือไม่เป็นไปตามสภาพของที่นั้นเองว่าเป็นทรัพย์สินใช้เพื่อสาธารณะประโยชน์หรือสงวนไว้เพื่อประโยชน์ร่วมกันหรือไม่
เมื่อที่พิพาทที่จำเลยเข้าทำนาเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินแม้จำเลยจะครอบครองมานานเท่าใดก็อ้างอายุความมายันหาได้ไม่
ย่อยาว
โจทก์ฟ้องว่า โจทก์เป็นผู้ว่าราชการจังหวัดสกลนคร มีหน้าที่คุ้มครองดูแลรักษาหนองเหมือนอันเป็นหนองสาธารณสมบัติของแผ่นดินซึ่งได้ขึ้นทะเบียนกำหนดเขตแน่นอนไว้แล้ว มีเนื้อที่ทั้งหมดประมาณ 2,600 ไร่ ครั้นประมาณปี 2495 จำเลยทั้ง 6 ได้บังอาจบุกรุกเข้าทำนาในที่ดินหนองเหมือด รวมเนื้อที่ที่จำเลยบุกรุกประมาณ 211 ไร่ 3 งาน 98 ตารางวา และได้ครอบครองทำมาจนบัดนี้โดยไม่มีอำนาจ ทางจังหวัดได้ว่ากล่าวตักเตือนให้หยุดการทำนาและออกไปจากที่หลายครั้งแล้วก็ไม่เชื่อฟัง จึงขอศาลบังคับจำเลยทั้ง 6 และบริวารออกจากที่พิพาท ห้ามมาเกี่ยวข้อง
จำเลยที่ 1 ให้การว่า ที่พิพาทเดิมเป็นของนายดี โคตรจักร์ขายให้จำเลยที่ 1 เมื่อปี 2495 นายดีผิดสัญญา จำเลยที่ 1 จึงฟ้องและทำยอมกันที่ศาลแล้วจำเลยที่ 1 ได้เข้าทำนาตลอดมาจนบัดนี้จำเลยที่ 2 – 3 ให้การว่า ได้รับมรดกที่ดินส่วนที่ถูกฟ้องนี้มาจากบิดา และได้ครอบครองทำนามากว่า 10 ปีแล้วจำเลยที่ 4 – 5 – 6 ให้การว่า ได้เข้าไปทำโดยอาศัยอำนาจจำเลยที่ 1 เพราะเป็นที่ของจำเลยที่ 1 ซื้อจากนายดี มิใช่ที่สาธารณะที่พิพาทนี้หาได้มีทะเบียนของทางราชการไม่ แม้จะมีทะเบียน ๆ ก็ไม่ถูกต้อง ขอให้ยกฟ้อง
ศาลชั้นต้นเห็นว่า ที่พิพาททั้งหมดอยู่ในเขตหนองเหมือดซึ่งเป็นหนองที่ประชาชนใช้ประโยชน์ร่วมกัน จำเลยอ้างสิทธิใด ๆมายันไม่ได้ทั้งสิ้น พิพากษาให้ขับไล่จำเลยและบริวารออกไปจากที่พิพาท ห้ามเข้าทำนาหรือกระทำการอื่นใดอันจะขัดขวางประชาชนเพื่อใช้ประโยชน์ร่วมกันอีกต่อไป
จำเลยอุทธรณ์ ศาลอุทธรณ์พิพากษายืน
จำเลยฎีกา
ศาลฎีกาพิจารณาแล้วเห็นว่า หนองเหมือดเป็นหนองที่ราษฎรใช้เป็นที่เลี้ยงสัตว์จับปลา และใช้น้ำร่วมกัน จึงเป็นหนองสาธารณะอันเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1304 การที่จะเป็นหนองสาธารณสมบัติของแผ่นดินหรือไม่นั้น กฎหมายไม่ได้บังคับว่าจะต้องขึ้นทะเบียนไว้ เพราะจะเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดินหรือไม่เป็นไปตามสภาพของที่นั้นเองว่า เป็นทรัพย์สินใช้เพื่อสาธารณประโยชน์หรือสงวนไว้เพื่อประโยชน์ร่วมกันหรือไม่
เมื่อที่พิพาทที่จำเลยเข้าทำนาเป็นเขตของหนองเหมือดอันเป็นสาธารณสมบัติของแผ่นดิน แม้จำเลยจะครอบครองมานานเท่าใดก็อ้างอายุความมายันหาได้ไม่ จึงพิพากษายืน
